Bij deze opdacht zouden wij jullie adviseren om de antwoorden op een blaadje te schrijven, om de antwoorden later zelf te kunnen controleren. Het maken van deze opdracht heeft anders niet veel zin.

Bij de punten aan de linker kant begint een nieuw deel. Dit stuk tekst hoort dan dus ook bij de volgende vraag.

 

Introductievraag

Menno ter Braak was, samen met zijn vriend E. du Perron, een van de belangrijkste aanhangers van het vent-standpunt in de discussie “vorm of vent”. Zij verdedigden hun ideeën onder meer in hun tijdschrift Forum. 

De vorm of vent discussie was tijdens het interbellum een literaire discussie over of in een literair werk de stijl van de schrijver (vorm), of juist de identiteit van de schrijver (vent) het belangrijkste was. In de volgende opdracht is het de bedoeling dat jullie per zin of begrip gaan kijken of dit door  Menno ter Braak en zijn mede-ventisten gezegd zou kunnen zijn, of dat de “vorm”-aanhangers deze zin zouden aanmoedigen.
Maak twee kolommen, links vorm en rechts vent, en plaats de volgende zinnen/begrippen in de juiste kolom met een korte uitleg.

 

 

1. “Men heeft voor den dichter den geheelen mensch soms verwaarloosd.” 
2. “Een gedicht moet worden gezien als een bloem; een gewas losgekomen van de grond waarin het ontstaan is.”
3. Biografie
4. “Persoonlijkheid is het eerste en laatste criterium bij de beoordeling van den kunstenaar.”
5. Polemiek
6. Dichtkunst
7. L’art pour l’art
8. “Poëzie = woordkunst. Poëzie is niet: gedachte, geest, fraaie zinnen, is noch doctoraal, noch dada. Zij is eenvoudig een in het metafysische geankerd spel met woorden.”
9. Essay

 

Menno ter Braak als recensent 

 

DE OPDRACHT:

WAAR GAAT HET OVER?

Menno ter Braak was een essayist, publicist, denker; maar ook een criticus en recensent. Ter Braak schreef vooral kritische beschouwingen over politiek, kunst, cultuur en literatuur. De onderstaande opdracht heeft alles te maken met Ter Braak’s recensie over de roman van Simon Vestdijk, Terug tot Ina Damman. 

WAT MOET JE DOEN? 

In het Literatuur Nederlands Theorieboek (p. 166) staat het volgende over Simon Vestdijk: 

"In Nederland zijn Carry van Bruggen en Simon Vestdijk auteurs die met het internationale modernisme in verband kunnen worden gebracht. In een aantal van hun werken maak je als lezer kennis met vervreemde personages waarvan de subjectieve waarnemingen en reflecties worden beschreven."

Vraag 1: Wat houdt de literaire stroming van het modernisme in? Maak in je antwoord in ieder geval gebruik van de volgende begrippen: intellectualistische stroming – actieve leeshouding – massaliteratuur – realisme – bewustzijnsstroom – sociaal-maatschappelijke context.

 

• Een voorbeeld van een modernistische roman is Terug tot Ina Damman (1934) van Simon Vestdijk. Lees de flaptekst: 

Anton Wachter doorleeft in zijn eerste HBS-jaren vele gevoelens van frustratie en ontluikende liefde. De problemen van de intelligente, maar wereldvreemde jongen blijven hem niet bespaard en hij is het tijdelijk slachtoffer van de plaagzucht van zijn schoolgenoten. De eerste, bijna onbegrepen liefdesgevoelens voor het meisje Ina Damman veranderen zijn innerlijk leven en maken hem in zekere zin onaantastbaar. Het verwarrende in het leven van een puber is in milde en poëtische bewoordingen zeldzaam raak neergezet. Dit is het derde deel in de reeks Anton Wachterromans, die als het hoofdwerk van Vestdijk beschouwd wordt.

Vraag 2: Bepaal met behulp van je opgedane kennis over de vorm-of-vent discussie, of dit boek positief of negatief door Ter Braaks tijdschrift Forum ontvangen werd. 

 

•  Menno ter Braak schreef naar aanleiding van de publicatie van Terug tot Ina Damman een recensie. Hieronder vind je een fragment: 

Als theoreticus neemt Vestdijk thans in onze literatuur een ‘overgangspositie’ in tussen de verdedigers van het 'l’art pour l'art' (in deze of gene gedaante) en degenen, die opkomen voor de persoonlijkheid van de schrijver als het criterium dat de doorslag moet geven bij de beoordeling van het werk; hij deelt met de eersten een uitgesproken voorliefde voor de poëzie als 'geheimtaal', terwijl zijn scherpe verstand hem aan de zijde brengt van meer multatuliaans georiënteerde critici als bij voorbeeld Du Perron; niet geneigd om zich door een welluidende dichtersfrase over de goddelijkheid der zogenaamde 'poésie pure' te laten meelokken, is hij toch door zijn hang naar het magische, alchemistische element in alle poëzie die zich niet met rijmela-rij laat identificeren, weer nauw verbonden aan de representanten van het dichterschap om het dichterschap. 

[…]

Een roman van een dichter is altijd een verrassing. De twee literaire uitingsvormen: poëzie en roman, staan oneindig veel verder van elkaar af dan men op het eerste gezicht wel eens geneigd is te denken; dat zij beide onder het algemener begrip 'literatuur' worden gerangschikt, is een betrekkelijk toevallig gevolg van de gemeenschappelijke component 'taal'; maar overigens zijn de kwaliteiten van iemands poëzie geenszins een waarborg voor de kwaliteiten van iemands romans, omdat de poëzie 'bezweert', de roman daarentegen 'expliceert'; en het is zeer wel mogelijk, dat, in bepaalde gevallen, de dichter die als taalbezweerder een onloochenbaar talent aan de dag legt, in de nuchterder sfeer van de roman door de mand valt. 

[…]

Met enige zekerheid kon men voorspellen, dat een roman van Vestdijk zou zijn ten eerste intelligent en dientengevolge ten tweede psychologisch verantwoord; en inderdaad, Ina Damman bevestigt de juistheid van deze profetie. Verrassend is echter de vorm, waarin deze geschiedenis van een jeugdliefde is geschreven. Als romancier blijkt Vestdijk namelijk plotseling een afstammeling van het... realisme, en wel speciaal van het realisme, zoals zich dat op Nederlandse bodem heeft ontwikkeld.

Hoezeer hij deze vorm ook doordrongen heeft van zijn eigen 'inhoud', en hoezeer beslissend voor die vorm ook de diametraal aan het realisme tegengestelde liefde voor Ina Damman moge zijn: de voordracht van dit boek blijft de kenmerken van zijn afstamming trouw bewaren. Niet met een omverwerping van de 'normale' romanvórm neemt Vest-dijk zijn start; hij ent zijn persoonlijkheid op de 'oude stam' der romantraditie; het probleem van het woord uit het essay over Joyce en de 'vrouwendienst' van de poëet groeit hier langzaam op uit het met typisch Hollands oog geziene tafereel van een hbs in het stadje Lahringen (men behoeft geen puzzlegenie te zijn om die gefingeerde naam toch op de kaart van Nederland te vinden). 

Het resultaat van het enten is, ook in dit geval, een eenheid, die men desondanks toch gemakkelijk weer kan hervinden als een produkt van twee gedachtenwe-relden; in Ina Damman ontmoeten elkaar de Nederlandse puberteit van 'een' man, zoals die in de herinneringsbeelden van zijn geheugen is blijven leven, en de levenservaring van de wijsgerige dichter, die zijn liefde voor een willekeurig schoolmeisje interpreteert en onder het proeven op de tong van de

jeugdsensaties zich nog altijd onverbrekelijk één weet met de verrukking en het fiasco van de puber Anton. 

[…}

De volwassen schrijver Vestdijk ziet niet op zijn jeugd terug als ware die een moeilijke, dwaze, kinderachtige episode vol strubbelingen, die men nu eenmaal in de puberteit moet 'doormaken' om 'er te komen'; hij vereen-zelvigt zich, nu nog, met de liefde van Anton voor de magische Ina Damman, omdat het magische karakter van die liefde, nu nog, de zin is van zijn tussen erotiek en wetenschappelijke abstractie schommelend leven. Nadat Anton Ina Damman aan de nuchtere werkelijkheid der anderen heeft verloren (zij is niets anders dan een onnozel nest), hervindt hij haar voor goed: in de verbeelding, in de werkelijkheid, die voortaan zijn eigen werkelijkheid zal zijn. 'Maar zijn voeten raakten zwaar de aarde, zwaar en knarsend op het kiezel, alsof zij het alleen hadden te bepalen, hoe onwankelbaar trouw hij blijven zou aan iets dat hij verloren had-aan iets dat hij nooit had be-zeten.' 

 

Vraag 3: Geef aan, met behulp van de recensie, of Menno ter Braak het eens of oneens zou zijn met de volgende stellingen:

* Terug tot Ina Damman is geen roman voor bewonderaars van Eduard Douwes Dekker.

* Een goede dichter zou geen goede schrijver kunnen zijn.

* Terug tot Ina Damman is intelligent en dus psychologisch verantwoord.

* Terug tot Ina Damman is een echte realistische roman.

* ‘Er is geen spoor van romantiek in dit realisme. Het is het precieze relaas van een over 't geheel onbetekenend leven in een onbeduidend milieu, het gewone van duizenden levens, zo rauw opgediend, zonder enige saus, vermooiing of verdieping, koud nuchtere werkelijkheid.’